วิธีการนำโลหะบัดกรี (Solder) ออก, การนำโลหะบัดกรีออกจากแผงวงจรอาจจะเป็นงานท้าทาย และแน่นอนว่าคุณจะปล่อยมันไว้โดยไม่เอาออกก็ได้ นอกเสียจากโลหะบัดกรีนั้นทำให้เกิดการลัดวงจร หรือปัญหาเกี่ยวกับโครงสร้าง คุณสามารใช้ความร้อนทำให้ละลายแล้วดันส่วนประกอบออก โดยที่บัดกรีนั้นยังใช้ได้อยู่ หรือแม้กระทั่งสามารถเชื่อมต่อกับมันได้
อย่างไรก็ตาม ถ้าโลหะบัดกรีนั้นเก่าอาจทำให้เกิดปัญหาได้ ดังนั้นก็จะไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากจะต้องเอามันออก โชคดีที่คุณมีหลายตัวเลือกในการเอามันออก และแต่ละอันก็ต้องใช้เครื่องมือบางอย่างในการเอาออก
คู่มือนี้จะแสดงวิธีการเอาโลหะบัดกรีออก และหวังว่าจะเป็นประโยชน์สำหรับคุณ
วิธีการเอาโลหะบัดกรีออกจากแผงวงจร
หากไม่ต้องคำนึงถึงโปรเจคของคุณ ก็จะมีหลายวิธีในการนำโลหะบัดกรีออก หรือการดูดตะกั่ว ออกจากแผงวงจรของคุณ ซึ่งมีหลากหลายวิธี ตั้งแต่การใช้เครื่องมือที่เป็นเครื่องจักร ไปจนถึงการทำด้วยตัวเอง แต่ทั้งหมดทั้งมวลก็เป็นวิธีการเอาโลหะบัดกรีออกได้เหมือนกัน โปรเจค DIY ส่วนมากใช่เพียงแค่ที่ดูดตะกั่วแบบปั๊ม (desoldering pump) และสายถักแบบแบน (braid)
นอกจากนี้ ยังมีแถบซับตะกั่ว (solder wick) อีกด้วย นอกเหนือจากนี้แล้ว ยังมีวิธีที่ใช้ขั้นตอนพิเศษและบริบทมากขึ้น แต่ไม่ว่าจะด้วยวิธีไหนก็ตาม การเลือกใช้เครื่องมือมักขึ้นอยู่กับความชอบส่วนตัวเพียงอย่างเดียว
1.1 การเลือกวิธีการเอาโลหะบัดกรีออก
หากไม่ต้องคำนึงถึงเครื่องมือ ก็จะมีวิธีง่าย ๆ อยู่หลายวิธี ในการเอาโลหะบัดกรีออก ซึ่งวิธีเหล่านั้นมีทั้งข้อดีและข้อเสีย และบ่อยครั้งที่วิธีที่เลือก ขึ้นอยู่กับว่าคุณจะเอาโลหะบัดกรีออกจากอะไร ใหญ่แค่ไหน และอยู่ที่ตรงไหน
1.1.1 การเจียรและการขัด
เทคนิคพื้นฐานในการเอาโลหะบัดกรีออกคือ การเจียรและการขัดโลหะบัดกรีออกไป ถึงแม้เทคนิคนี้จะค่อนข้างใช้เวลา แต่ก็เป็นเทคนิคที่ใช้ได้ดีเสมอ นอกจากนั้นยังใช้เพียงแค่ มีด ที่ขัด หรือที่จับ
เทคนิคเหล่านี้ยังเป็นเทคนิคที่มีการควบคุม และเป็นระเบียบแบบแผนมากที่สุด เคล็ดลับทั้งหมดขึ้นอยู่กับทักษะช่างของคุณ ความเหนื่อยล้าเป็นเพียงข้อเสียเปรียบอย่างเดียว ด้วยเหตุนี้ คนส่วนมากจะเก็บการเจียรไว้ในขั้นตอนการเตรียมผิวหน้าขั้นสุดท้าย
1.1.2 เครื่องจักรและการกัด
เพียงแค่คุณต้องทำให้เครื่องกัดเหมาะสมด้วยกล้องจุลทรรศน์เพื่อความแม่นยำ คุณก็จะสามารถเจาะผิวหน้าโลหะบัดกรีออกออกจากแผงวงจรได้ การกัดโลหะบัดกรีออกใช้เวลาน้อยกว่าการขัดมาก แต่จำเป็นต้องมีประสบการณ์และทักษะขั้นสูง
ซึ่งหัวเจาะสามารถเจาะลึกไปจนถึง PCB นั้น และอาจจะทำให้เกิดความเสียหายระหว่างขั้นตอนการทำได้
1.1.3 การเอาออกด้วยสารเคมี
เทคนิคนี้ใช้สารเคมีที่เป็นของเหลวในการทำละลาย ซึ่งต้องใช้คู่กับการขัด หรือการเช็ดออก คุณควรจะใช้เทคนิคนี้เพื่อการเอาโลหะบัดกรีออกจากแผ่นทองแดง หรือผิวหน้าของโลหะบัดกรีเท่านั้น
และถึงอย่างนั้น คุณยังต้องใช้เทปกาวหรือวัสดุป้องกันอื่น ๆ เพื่อป้องกันแผงวงจรของคุณ
การทำละลายจะทำให้โลหะบัดกรีให้แตกออกเหมือนกับการลอกของสี และทำให้วัสดุพื้นฐานเสื่อมลง
1.1.4 การพ่น
หากคุณต้องการเอาโลหะบัดกรีออกจากพื้นผิวที่มีความกว้าง คุณจะต้องใช้การพ่นกับ PCB ของคุณ
เทคนิคนี้ใช้ระบบแท่นวางขนาดเล็กที่ขับเคลื่อนวัสดุกัดกร่อนไปยังพื้นที่เป้าหมาย ผ่านชิ้นส่วนที่มีรูปร่างเหมือนดินสอที่ถือได้ ซึ่งจะถูกล้างออกไปหลังการทำ และวัสดุกัดกร่อนนี้จะทำให้สารเคลือบหลุดออกไป
วิธีการเอาโลหะบัดกรีออกจากรูของแผงวงจร
เทคนิคข้างต้นใช้ได้กับส่วนประกอบที่ติดตั้งบนพื้นผิว แต่การเอาออกจากรู ต้องใช้วิธีที่แตกต่างกันมาก โชคดีที่คุณมีตัวเลือกการเอาโลหะบัดกรีออกจากรู PCB ที่มีประโยชน์อยู่หลายตัวเลือก ไม่ว่าคุณจะต้องการเอาส่วนประกอบออก หรือต้องการเอาโลหะบัดกรีส่วนเกินออกก็ตาม
2.1 การเอาออกด้วยกระเปาะกลม (Desoldering Bulb) ปั๊ม (Pump) หรือที่ดูดตะกั่ว
ทั้งหมดนี้สามารถเรียกอีกอย่างได้คือ ที่ดูดตะกั่ว ซึ่งการเอาโลหะบัดกรีออกด้วยที่ดูดตะกั่วแบบกระเปาะกลม เป็นวิธีที่ได้รับความนิยมมากที่สุด ในการเอาโลหะบัดกรีออกจากรูแผงวงจร โดยหลังจากตรึงและทำให้ PCB และรูร้อนก่อน ในขณะที่ให้คีมหนีบหรือที่จับ PCB แล้ว คุณจะสามารถดูดโลหะบัดกรีออกได้ด้วยการบีบแล้วปล่อยลมจากกระเปาะกลมทางด้านหลังของรู
เพื่อป้องกันความเสียหายของแผง คุณควรจะทำบัดกรีหัวแร้งอีกครั้งก่อน ซึ่งนี่เป็นเทคนิคที่ช่วยให้เอาโลหะบัดกรีออกได้เป็นอย่างดี
คุณยังสามารถใช้เครื่องมือนี้ แบบที่มีหรือไม่มีลูกยางก็ได้ ในการใช้ปั๊มเพื่อเอาออก ลูกสูบจะมาแทนที่กระเปาะกลม นอกนั้นการทำงานก็จะเหมือนกัน
2.2 การเจาะ
หากคุณไม่สามารถใช้ที่ดูดแบบกระเปาะกลมด้วยเหตุผลบางประการ คุณก็สามารถลองเอาโลหะบัดกรีออกจากรูแผงวงจรได้ด้วยการเจาะ หรือ การใช้คีมหนีบ
การเจาะเป็นอีกหนึ่งวิธีการเอาโลหะบัดกรีออกทั่วไป แต่จะต้องใช้ คาร์บอน โคลบอลต์ หรือหัวเจาะเหล็กความเร็วสูงที่เล็กพอ เพราะรู PCB ส่วนใหญ่ มีเส้นผ่านศูนย์กลางเพียง 0.029 นิ้ว หัวเจาะที่ใหญ่เกินไป จะทำให้เส้นวงจรภายในรูหลุดออก และทำให้แผงเสียหายได้
2.3 การใช้แถบซับตะกั่ว
แถบซับตะกั่ว ไม่มีในการใช้งานในชีวิตประจำวันแล้ว แต่ช่างเทคนิคบางคนยังคงใช้แถบซับตะกั่วเก่าที่ยังดีอยู่ โดยเชือกที่ถักทอด้วยลวดทองแดงเส้นเล็ก ๆ นี้ จะดูดโลหะบัดกรีเมื่อได้รับความร้อน วิธีการใช้คือ ให้วางแถบซับตะกั่วลงบนรูหรือโลหะบัดกรี แล้วทำให้ร้อนจนกว่าจะอิ่มตัว
2.4 วิธีการแบบ All-in-one
นอกจากวิธีที่กล่าวมาข้างต้นแล้ว ยังมี combo unit อยู่อีก โดยเครื่องมือเหล่านี้จะรวมเครื่องมือที่เอาโลหะบัดกรีออก เข้าด้วยกันกับหัวแร้ง คุณจะได้มันด้วยวิธีกาเอาออกแบบใช้กระเปาะลมหรือแบบปั๊มก็ได้ ซึ่งเครื่องมือเหล่านี้ช่วยให้เอาโลหะบัดกรีออกได้โดยที่ไม่ต้องใช้มืออีกข้าง
ท้ายที่สุด คุณจะพบกับอิเล็กทรอนิคส์เวอร์ชั่นเต็ม ที่ดูดโลหะบัดกรีออกได้อย่างอัตโนมัติ และยังมีบางรุ่นที่ถูกผลิตมาเพื่อเอาโลหะบัดกรีออกเพียงอย่างเดียว
วิธีการเอาโลหะบัดกรีออกโดยไม่ต้องดูด
เทคนิคที่กล่าวมาข้างต้น เป็นวิธีที่พบได้บ่อยในการเอาโลหะบัดกรีออกจากแผงวงจร แต่ไม่ได้หมายความว่าจะเป็นวิธีเดียวที่ทำได้
ตัวอย่างเช่น คุณไม่ต้องการดูด แต่คุณต้องการอะไรก็ได้ที่ซึมซับโลหะบัดกรีเหลว ซึ่งลวดมาตรฐานที่ดี จะทำหน้าที่เหมือนสายสัญญาณชนิด CAT5 (Category 5 cable) แบบเก่า ซึ่งหลังจากเอาฉนวนออก แล้วบิดเป็นเกลียวเข้าด้วยกันแล้ว ให้ทำตามขั้นตอนมาตรฐานสำหรับการใช้ลวดซับตะกั่ว
ถ้าคุณต้องการอะไรบางอย่างที่มีประสิทธิภาพมากกว่านั้น คุณสามารถจุ่มที่ดูดที่ทำขึ้นเอง ลงไปในน้ำยาประสานบัดกรี (solder flux) ก่อนใช้ได้
ถ้าคุณไม่มีสายเคเบิ้ลมาตรฐาน คุณสามารถใช้โลหะแท่งบาง ๆ แทน เพื่อดันโลหะบัดกรีออกได้ โดยให้ดันแท่งโลหะผ่านรูในขณะที่ทำให้ร้อนจากอีกด้าน จากนั้นแท่งโลหะก็จะดันออกมากเอง
เพื่อป้องกันการทำบัดกรีด้วยการใช้แท่งโลหะแทน คุณจะต้องใช้อะไรบางอย่างที่ไม่สามารถทำบัดกรีได้อย่างง่ายดาย เช่น ไส้ดินสอคาร์บอน เหล็กที่ไม่เป็นสนิม (stainless steel) หรือที่จิ้มฟันที่ทำจากไม้
วิธีการเอาโลหะบัดกรีออกโดยไม่ใช้หัวแร้ง
จนถึงตอนนี้ เราเชื่อว่าคุณมีหัวแร้ง และรู้วิธีใช้ แล้วถ้าคุณไม่มีล่ะ คุณจะทำอย่างไร? เทคนิคส่วนมากมักไม่จำเป็นต้องใช้เหล็ก แต่ก็ยังสามารถทำบัดกรีได้สะดวกมากกว่า และเร็วกว่า แต่ก็ไม่ใช่สิ่งที่จำเป็นด้วย
หัวแร้งเป็นมากกว่าโลหะให้ความร้อนอยู่นิดหน่อย ที่คุณสามารถใช้แทนด้วยโลหะให้ความร้อนอื่น ๆ ได้ เช่น ใช้ไขควงหัวแบนยาวสองตัวพร้อมกับหัวพ่นไฟ (propane torch) ก็เพอร์เฟคแล้ว
โดยทั่วไป จะใช้ไขควงอันที่ยอมให้เปลี่ยนสีหรือสีตกได้อันนึง และอีกอันที่ไม่ยอมให้เปลี่ยนสีหรือสีตกในขณะที่ทำบัดกรี
จากนั้น ทำให้ไขควงที่มาแทนเหล็กร้อน จนกว่าเหล็กจะกลายเป็นสีแดง แล้วค่อยใช้เหมือนกับที่ใช้หัวแร้งอันอื่น ๆ โดยอาจจะต้องทำให้ใกล้มากพอในบริเวณที่จะทำบัดกรี ซึ่งจะทำให้คุณใช้ไขควงได้ก่อนที่มันจะเย็นลง
แล้วให้ใช้ไขควงอีกอันดูด โลหะบัดกรีที่ละลายแล้ว ควรจะติดกับไขควงที่เย็นได้อย่างง่ายดาย เพียงแค่ต้องไม่ใช้ไขควงสำหรับดูดไปหยิบหรือแกะโลหะบัดกรี เพราะจะทำให้เกิดความเสียหายต่อ PCB และส่วนประกอบได้ สามารถทำให้ไขควงร้อนเพื่อทำความสะอาดโลหะบัดกรีที่หลุดออกได้
วิธีการเอาโลหะบัดกรีเก่าออก
โลหะบัดกรีที่มีอายุ มักเพิ่มความยากในการทำให้ละลาย โดยเฉพาะกับหัวแร้งที่ขาดไม่ได้ และการเอาโลหะบัดกรีออกด้วยที่ดูดตะกั่ว อย่างไรก็ตาม ข้อดีของโลหะบัดกรีก็คือ การที่มันไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงเลยตั้งแต่ที่มีการประดิษฐ์ขึ้นมา
และแน่นอนว่า วัสดุที่เราใช้นั้นมีการเปลี่ยนแปลงเพื่อทำให้การเชื่อมต่อดีขึ้น แต่โลหะบัดกรีสมัยใหม่ก็ยังคงละลายเช่นเดียวกันกับแบบเก่า ซึ่งนั่นก็คือวิธีที่คุณจะเอาโลหะบัดกรีออกด้วย เมื่อใช้โลหะบัดกรีชั้นใหม่ ความร้อนก็จะละลายของเก่าที่อยู่ข้างล่าง
จากนั้นค่อยเอาออกด้วยเทคนิคการเอาออกวิธีไหนก็ได้ ที่กล่าวมาข้างต้น
วิธีการเอาน้ำยาประสานสำหรับบัดกรีออก
ขึ้นอยู่กับวิธีที่คุณใช้ คุณอาจจะเห็นน้ำยาประสานเล็กน้อยเกาะอยู่รอบ ๆ บริเวณที่ทำบัดกรี ซึ่งน้ำยาประสานนี้ส่วนมากไม่เป็นอันตราย และสามารถปล่อยไว้อย่างนั้นได้ แต่คุณก็สามารถทำความสะอาดได้ ด้วยเทคนิคง่าย ๆ เช่นกัน
เทคนิคนี้จะได้ผลอย่างไรนั้น ก็ขึ้นอยู่กับการทำบัดกรี และน้ำยาประสาน ซึ่งอาจจะต้องตรวจสอบจากเอกสารของผู้ผลิต ผู้เชี่ยวชาญ DIY บางคนกล่าวว่าคุณสามารถใช้ไอโซโพรพานอล (isopropyl alcohol) หรือน้ำกลั่น เพื่อเอาน้ำยาประสานที่ไม่สะอาดออกได้ แต่วิธีนี้ก็มีความเสี่ยงอยู่เช่นกัน
หลังจากที่สเปรย์บริเวณน้ำยาประสานแล้ว สามารถใช้แปรงขัด และไม้จิ้มฟันเพื่อเอาน้ำยาประสานออกจากรอยแตก และรอยแยกได้ เมื่อทำเสร็จแล้ว ให้ใช้สำลีเช็ดเพื่อทำให้แห้งและสะอาด
สามารถทำซ้ำจนกว่าจะเอาทุกอย่างออกได้ หรือจะใช้อากาศอัด (compressed air) ก็ได้ถ้าต้องการ
บทสรุป
ในขณะที่โลหะบัดกรีเก่าส่วนมากไม่ทำความเสียหายกับ PCB หรือวงจรไฟฟ้า แต่ก็จะมีเวลาที่ต้องทำความสะอาดโลหะบัดกรีของแผงวงจร ในการเอาโลหะบัดกรีออก จะต้องใช้เครื่องมือเอาโลหะบัดกรีออกที่เชื่อมต่อกับหัวแร้ง
เมื่อเตรียมเครื่องมือทุกอย่างพร้อมแล้ว ก็สามารถเริ่มเอาโลหะบัดกรีออกจากแผงและส่วนประกอบได้ หากต้องการความช่วยเหลือในการเลือกเครื่องมือเอาโลหะบัดกรีออกที่ถูกต้องสำหรับโปรเจคของคุณหรือ คำแนะนำวิธีการใช้ โปรดอย่าลังเลที่จะติดต่อเรา
